Ο κοσμολογικός συμβολισμός στην αρχιτεκτονική του βυζαντινού ναού

Μία καλλιτεχνική ή αρχιτεκτονική μορφή είναι κατά κανόνα ένα “σημείο” και, κατά κάποιο τρόπο, ένα σύμβολο μιας ιδιαίτερης ανθρώπινης καταστάσεως που επικρατεί στην ιστορική στιγμή της παραγωγής της μορφής. Γι’ αυτό ο ιστορικός της Τέχνης ή της Αρχιτεκτονικής δεν πρέπει να ερευνά για να εξηγήση μόνο το πώς επεκράτησαν ορισμένες μορφές αλλά και το γιατί επεκράτησαν. Να ζητά δηλαδή να βρή και την γένεση και την “σημαντική” τους αξία.
Η διατριβή αυτή επιδιώκει να συμβάλλη στην μελέτη της αρχιτεκτονικής του Βυζαντινού ναού (και μάλιστα του τύπου εκείνου που κατ’ εξοχήν συνδέεται με την αποκρυστάλλωσι των αναζητήσεων των Βυζαντινών Αρχιτεκτόνων στην μέση περίοδο) μίαν όψι πολύ λίγο γνωστή μέχρι σήμερα και, ίσως, υποτιμημένη. Συγκεντρώνει γι’ αυτό στοιχεία που παρουσιάζουν μία σημαντική αλλά ασυνήθιστη άποψι του πνευματικού κόσμου του Βυζαντίου. Η άποψις αυτή σίγουρα δεν αντικαθιστά το όλο. Η σημασία της όμως για τον πολιτισμό έχει τώρα πλατειά αναγνωρισθή, παρά την αδιαφορία και την πολεμική που υπέστη από τον ορθολογισμό του 19ου αιώνος. Πρόκειται για την συμβολική του Ναού ή με άλλα λόγια το σύστημα εκείνο των ιδεών και των αντιλήψεων, κοσμολογικών και θεολογικών που, καθώς τοποθετείται μέσα στο κλίμα της αναλογικής ή συμβολικής σκέψεως, δημιούργησε αντίστοιχες δογματικές επιταγές αλλά και ψυχολογικές ανάγκες στους καλλιτέχνες των αντιστοίχων περιόδων, ώστε να προχωρήσουν στην επιλογή ορισμένων θεμελιωδών μορφών που να ανταποκρίνωνται και να απαντούν στις ανάγκες αυτές.
Ο Σταυρός, το τετράγωνο και ο τρούλλος είναι τα θεμελιώδη σύμβολα-μορφές που αποτελούν το αντικείμενο της εργασίας αυτής. Συνεπώς και ο στόχος της είναι να φανερώση πως η Βυζαντινή αρχιτεκτονική δημιουργία συνδέεται με το κλίμα της αναλογικής σκέψεως και πως τα βασικά και παγκόσμια σύμβολά της, που αναφέραμε, κατέληξαν να αποτελέσουν τα συστατικά στοιχεία της θεμελιακής δομής του Βυζαντινού Ναού.
Σκοπός της Εισαγωγής των στοιχείων που προαναφέραμε είναι η ανάλυσις του φαινομένου, της αναλογικής ή συμβολικής σκέψεως και η απόδειξις της παγκοσμιότητάς του, αλλά και της ευρυτάτης διαδόσεως στους περισσότερους πολιτισμούς των σημασιών ορισμένων αρχιτεκτονικών και καλλιτεχνικών μορφών που βρίσκονται στην βάση της δομής του Βυζαντινού Ναού του σταυροειδούς εγγεγραμμένου με τρούλλο τύπου.