Θρησκεία και ψυχιατρική

”Όταν με ειδοποίησαν ότι με τιμούσαν με αυτό το βραβείο ένιωσα έναν καταιγισμό συναισθημάτων. Υπήρχαν συναισθήματα περίπλοκα, παράξενα, σκοτεινά, δύσκολα να τα εκφράσω. ”Τι σχέση έχω εγώ με τη θρησκεία; Κάποιο λάθος θα έχει γίνει”. Γι’ αυτό και η πρώτη απάντησή μου ήταν: ”Είστε βέβαιοι; Το ξέρετε ότι εγώ θεωρώ τον εαυτό μου άθεο;” Η απάντηση ήταν άμεση: ”Πιστεύουμε ότι έχετε αφιερώσει τη ζωή σας σε ερωτήματα θρησκευτικής φύσεως”. Η γενναιόδωρη απάντηση με αφόπλισε και μου έφερε στο νου πολλές συζητήσεις που έχω κάνει με τον Rollo May, ο οποίος επέμενε να θεωρεί το εγχειρίδιό μου, Υπαρξιακή Ψυχοθεραπεία, θρησκευτικό βιβλίο. Θυμάμαι επίσης ότι η Λου Σαλομέ αναφερόταν στον Νίτσε ως θρησκευτικό διανοητή με αντι-θρησκευτική θέση.
Η ομιλία μου θα επικεντρωθεί στα θέματα που ξεπηδούν από αυτά τα αντικρουόμενα συναισθήματα και ιδίως σε κάποια υπαρξιακά θρησκευτικά ζητήματα τα οποία συχνά θεωρούνται θρησκευτικής φύσεως. Θα σκιαγραφήσω επίσης κάποιες συγκρίσεις ανάμεσα στην υπαρξιακή ψυχοθεραπεία και τη θρησκευτική παρηγορία. Πιστεύω ότι τις δύο αυτές προσεγγίσεις τις συνδέει μια σύνθετη και τεταμένη σχέση. Κατά μιά έννοια είναι ξαδέλφια, έχουν τους ίδιους προγόνους και τις ίδιες μέριμνες. Μοιράζονται μια κοινή αποστολή: διακονούν την απόγνωση, που είναι εγγενής στην ανθρώπινη μοίρα. Μερικές φορές έχουν κοινές μεθόδους -την προσωπική δυαδική σχέση, τη διαδικασία της εξομολόγησης, της εσωτερικής εξερεύνησης, της συγχώρησης των άλλων και του εαυτού. […]”
Το δοκίμιο αυτό είναι η ευχαριστήρια ομιλία του Ίρβιν Γιάλομ κατά την παραλαβή του βραβείου Όσκαρ Πφίστερ, μιας πολύ σημαντικής τιμητικής διάκρισης που απονέμει η Επιτροπή για την Ψυχιατρική και τη Θρησκεία της Αμερικανικής Ψυχιατρικής Εταιρείας. Ο διάσημος ψυχίατρος αναπτύσσει εδώ τις θέσεις του για την υπαρξιακή ψυχοθεραπεία και αναλύει τα σημεία στα οποία συγκλίνει ή αποκλίνει από τη θρησκευτική παρηγορία. Οι ιδέες του Νίτσε, του Σοπενάουερ και του Καζαντζάκη διαπνέουν αυτό το καίριο θεωρητικό κείμενο του συγγραφέα των μ